Historia Zawalowa

Najstarsze dzieje...

    Na południowy-wschód od zabudowań wsi, wśród podmokłych łąk doliny Siniochy znajduje się miejsce zwane „Zamczyskiem” lub „Jabłońszczyzną”. Kilkanaście metrów nad dno doliny
wznosi się stożkowaty nasyp-kopiec ziemny o średnicy ok. 55 m otoczony fosą, szeroką na 12 m, wałem okrężnym od wschodu, zachodu i północy. Do kopca od strony południowej przylega drugi
nasyp w formie trójkąta zastępując w tym miejscu wał obronny.
    Na temat siedziby rycerskiej za jaką można uważać tzw. gródek stożkowaty w Zawalowie brak jakichkolwiek wzmianek pisanych. Natomiast miejscowość Zawalów wymieniana jest już
w 1394 roku jako jedna ze wsi parafii Grabowiec. W tym właśnie roku książę mazowiecki i ruski Ziemowit ufundował kościół parafialny w Grabowcu. Fundację potwierdził biskup Jan z kapitułą w Chełmie w 1431 roku. Ziemia bełska wraz z powiatem grabowieckim w latach 1388 - 1462 należała do książąt mazowieckich, na ten okres przypada intensywne osadnictwo tych terenów przez szlachtę mazowiecką, które szczególnie się nasiliło w XV wieku.

    W 1462 roku jako właściciele Zawałowa wymieniani są Nieborowscy herbu
Prawdzic, a w 14 lat później jako właściciel Zawałowa i Kotlic wymieniany jest chorąży bełski Wacław z Nieborowa. W połowie XVI wieku Zawałów i Kotlice należały już do Jana Sleszyńskiego herbu Dołiwa pochodzącego także ze szlachty mazowieckiej. Zawałów dzielił losy całego powiatu, był nękany przez Tatarów w początku XVI wieku oraz w połowie XVII wieku. Po I rozbiorze Polski znalazł się pod zaborem austriackim, później należał do księstwa a w wyniku podziałów kongresowych w Wiedniu dostał się pod zabór rosyjski.

    Na grodzisku w latach 1985 - 86 były prowadzone badania archeologiczne dzięki którym udało się sprecyzować datowanie grodziska na XIV - XVII wiek, oraz rozpoznać budowę elementów
obronnych. W grodzie znajdował się drewniany budynek mieszkalny, być może była to wieża, użytkowany przez okres zasiedlenia gródka od XIV - XVII wieku. Wał okrężny - ziemny, wzmocniony był konstrukcjami drewnianymi, które zabezpieczały go przed rozmywaniem. Powstał przez uformowanie w gliniastym podłożu 6 m platformy na którą nasypano Ziemię wybieraną z fosy. Umocniono stok wału od strony fosy ukośnie bitymi palami drewnianymi, między nimi znajdowała się plecionka z faszyny. Na koronie wału dodatkowo znajdował się częstokół. Brzeg fosy także wzmocniony był belkami drewnianymi układanymi jedna na drugiej poziomo, w celu zebzpieczenia przed zsuwaniem się konstrukcji do fosy wbijano jeszcze pionowo pale.

    W fosie odkryto liczne zabytki w postaci kafli, naczyń glinianych i szklanych oraz przedmiotów metalowych, można je datować dopiero na XVI - XVII wiek. Tak więc fosa była prawdopodobnie oczyszczana i pogłębiana co spowodowało brak materiałów średniowiecznych odkrywanych na gródku. Gródek prawdopodobnie był zbudowany przez rycerzy mazowieckich pod koniec XIV wieku, ale po najazdach tatarskich w 1500 roku, kiedy to miasto i zamek w Grabowcu zostało poważnie zniszczone został dodatkowo wzmocniony przez pogłębienie fosy i umocnienie wału. Podczas kolejnej fali najazdów Tatarów i Kozaków w 1648 - 1649 roku gródek uległ pożarowi, który strawił drewniane konstrukcje obronne, co potwierdzają profile wykopów badawczych. Po najeździe w połowie XVII wieku gródek był dalej użytkowany, ale znacznie podupadł i stopniowo popadał w ruinę.

Plan grodziska

Obok licznych zabytków w fosie odkryto cynowy talerz z wygrawerowanym herbem „Lis” i inicjałami „F” i„C”, być może należącymi do podstolego bełskiego Feliksa Czarneckiego.

Herb "lis" wygrawerowany na kołnierzu cynowego talerza znalezionego w fosie

I i II Wojna Światowa

Zawalów nie był obojętną miejscowością w obliczu  I  i  II Wojny Światowej. Na jego terenie toczyły się bitwy, np. pod Komarowem, a w czasie II wojny Światowej niedaleko Zawalowa przebiegał front.

Źródła:

-"Dzieje miejscowości gminy Miączyn powiat zamojski"  Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź,

   Józef Siudak

-"Grodziska i zamczyska Zamojszczyzny" Ewa Banasiewicz